இராம் மோகன் ராய் வங்காள மொழியில் வெளிவந்த முதலாவது வார இதழான 'சம்வாத்கௌமுதி'யை தொடங்கினார். பாரசீக வார இதழான மீரத்-உல்-அக்பர் என்பதற்கும் ஆசிரியராகத் திகழ்ந்தார். 1833ல் இங்கிலாந்திலுள்ள பிரிஸ்டல் என்ற இடத்தில் அவர் மறைந்தார்.

ஹென்றி விவியன் டெரோசியோவும் இளம் வங்காள இயக்கமும்

இளம் வங்காள இயக்கத்தை நிறுவியவர் ஹென்றி விவியன் டெரோசியோ ஆவார். 1809ல் கல்கத்தாவில் பிறந்த அவர் கல்கத்தா இந்துக் கல்லூரியில் ஆசிரியராகப் பணிபுரிந்தார். 1833ல் காலரா நோய் கண்டு இளம் வயதிலேயே இறந்தார். அவரது சீடர்கள் டெரோசியன்கள் என்றும் அவரது இயக்கம் இளம் வங்காள இயக்கம் என்றும் அழைக்கப்பட்டது. பழமையான கண்மூடிப்போன பழக்கவழக்கங்களை இவர்கள் கடுமையாக தாக்கிப் பேசினர். பெண் உரிமை, பெண் கல்வியை பெரிதும் ஆதரித்தனர். உருவ வழிபாடு, ஜாதிமுறை, மூட நம்பிக்கைகள் ஆகியவற்றுக்கு எதிராக பல்வேறு அமைப்புகளை ஏற்படுத்தியும், விவாதங்கள் நடத்தியும் சீர்திருத்தத்தில் ஈடுபட்டனர்.

சுவாமி தயானந்த சரஸ்வதியும் ஆரிய சமாஜமும்

1875 ஆம் ஆண்டு பம்பாயில் சுவாமி தயானந்த சரஸ்வதி ஆரிய சமாஜத்தை தோற்றுவித்தார். குஜராத்தின் கத்தியவார் பகுதியில் பிறந்த கவாமி தயானந்தர் (1824 - 83) சிறந்த அறிஞர், நாட்டுப்பற்று மிக்கவர், சமூக சீர்திருத்தவாதி, மறுமலர்ச்சியாளர். வேதங்கள் தாம் உண்மையான அறிவுக்கு அடிப்படை என்று அவர் நம்பினார். "வேதகாலத்திற்கு திரும்புங்கள்" என்பதே அவரது முழக்கமாகும். உருவ வழிபாடு, குழந்தை திருமணம், பிறப்பின் அடிப்படையிலான ஜாதிமுறை போன்றவற்றை அவர் எதிர்த்தார். கலப்பு மணத்தையும், விதவை மறுமணத்தையும் அவர் ஆதரித்தார். பிற சமயங்களுக்கு மதம் மாறியவர்களை மீண்டும் இந்து அமைப்புக்குள் கொண்டுவரும் நோக்கத்துடன் அவர் 'சுத்தி' இயக்சுதை தொடங்கினார். அவரது கருத்துக்களை உள்ளடக்கிய 'சத்யார்த்த பிரகாஷ்' என்னும் நூலையும் அவர் எழுதினார்.

பம்பாயில் தோற்றுவிக்கப்பட்ட போதிலும், ஆரிய சமாஜம் பஞ்சாபில் சக்திமிக்க இயக்கமாக வளர்ந்து இந்தியாவின் பல பகுதிகளில் தனது தாக்கத்தை ஏற்படுத்தியது. ஆரிய சமாஜம் கல்வி வளர்ச்சிக்காக அரும்பாடுபட்டது. 1886ல் முதலாவது தயானந்த ஆங்கிலோ வேத பள்ளி (டி.ஏ.வி) லாகூரில் நிறுவப்பட்டது. பிற்காலத்தில் இந்தியாவின் பிறபகுதிகளில் மேலும் பல பள்ளிகள் தொடங்கப்பட்டன. ஆரிய சமாஜத்தைச் சேர்ந்த லாலாலஐபதி ராய் உள்ளிட்ட நூற்றுக்கணக்கானவர்கள் இந்திய விடுதலை இயக்கத்தில் பங்கேற்றனர் என்பதும் குறிப்பிடத்தக்கது.